De kat die we thuis hebben zal elke keer als hij iets nieuws tegenkomt dat meteen besnuffelen en beoordelen. Is het ding gevaarlijk? Kun je het eten of ermee spelen?

Elk dier is nieuwsgierig en vaak zelfs inventief. Apen bedenken er soms toepassingen voor en er zijn wel meer dieren die spullen uit de omgeving als gereedschap gebruiken. Maar mensen spannen hier toch wel de kroon. Zij proberen de aard van de materie te doorgronden en vinden steeds weer nieuwe technieken uit.

Onze wetenschap is er om mysterieuze verschijnselen te vangen in algemeen geldende principes. Natuurkundigen en wiskundigen streven daarbij naar eenvoud. Met formules, wetmatigheden en theorieën proberen ze een heel scala aan fenomenen te bundelen en te begrijpen. De heilige graal in de natuurkunde is één overkoepelende theorie die de grote fundamentele theorieën (denk aan de relativiteitstheorie en de kwantummechanica) kan verenigen. Er is al een naam voor: de unificatietheorie, of de Theorie van Alles. Dieren, zelfs apen, zouden dat nooit kunnen bedenken en toch is het een doodnormale, dierlijke nieuwsgierigheid die de mens drijft. En we zijn apentrots op al onze kennis en uitvindingen. Toch strekken onze inzichten zich niet uit over alle aspecten van ons bestaan. De vooruitgang is beperkt tot het materiële.

Feit is dat er nog veel lacunes zijn in onze kennis van de geest. In het algemeen wordt ervan uitgegaan dat onderzoek aan het brein de psycholoog zal helpen en hem kennis zal brengen op het terrein van de psyche. Bovendien gelooft men dat hersenonderzoek aan dieren ons hierbij kan helpen. Want eigenlijk zijn mensen toch dieren? Dat alles is een ernstige misvatting. Fysiek gezien lijken we dieren, maar als we naar de geest kijken, naar dat ‘onstoffelijke’ deel van ons zijn we absoluut geen dieren. We mogen dan wel een vergelijkbare stofwisseling en anatomie hebben, en als een dier onze omgeving ‘afsnuffelen’, maar welk dier denkt na over de zin van zijn bestaan? Welk dier heeft een religie, heeft behoefte om zijn existentiële angst in kunst te vertalen? Welk dier weet dat hij ooit zal sterven? Nee, mensen dieren noemen is kortzichtig, het is een materialistische opvatting. De geestelijke meerwaarde van de mens is zo groot en zo essentieel dat ze in een ander natuurrijk moeten worden ondergebracht. De materialistische insteek van het laboratorium leert ons niets over onze psyche, en dus over wie wij zijn. Psychologen die het bewustzijn in de hersenen zoeken of het geluk in hormonen varen blind op de zielloze uitgangspunten van Descartes en zijn opvolgers. En op dat gebied blijft werkelijke vooruitgang dan ook uit.

Een Theorie van Niks

We zullen het hogerop moeten zoeken om de waarheid van ons bestaan te vinden. De huidige wetenschap kan daar niet in voorzien. Materie: is that all there is? Beantwoordt een Theorie van Alles ook onze zingevingsvragen? Nee, in dat opzicht zou het wel eens een Theorie van Niks kunnen zijn. Want wat heeft de wetenschap ons geleverd, hoe ziet onze vooruitgang eruit? Natuurlijk, we leven langer en begrijpen iets van de bouw van het universum. Maar behalve elektriciteit hebben we nu ook een klimaatcrisis. Behalve ruimtevaart verkeert de grote meerderheid van de wereldbevolking in diepe armoede. En de wetenschap heeft ons weliswaar het wereldwijde web gebracht, maar geen wereldwijde vrede. En dat komt omdat zij in haar onderzoek aan de oppervlakte blijft. En alles wat niet zichtbaar, meetbaar of tastbaar is hooghartig afwijst.

Filosofieën zijn gekleurd door het karakter van de denker

Het wordt tijd om ons te richten op de essentie van het bestaan, op de bron van het bewustzijn en de zin van het leven. Daarvoor hebben we de filosofie uitgevonden. Maar filosofen helpen ons niet echt. Zelfs over de meest fundamentele vragen is geen overeenstemming. Is er een God, wat is de oorzaak van ons lijden, is moraal ingeboren of aangeleerd? Filosofie is absoluut geen wetenschap, elk filosofisch stelsel is feitelijk niet meer dan een projectie van het wereldbeeld dat de betreffende wijze voor ogen heeft. Filosofieën zijn gekleurd zijn door het karakter van de denker. Zij gaan er bovendien prat op dat ze geen antwoorden willen vinden maar juist vragen stellen. Welnu, dat doen ze al duizenden jaren en ze zijn er nog steeds niet uit. Dit is geen schande, maar bewijst vooral dat ons verstand eenvoudigweg niet in staat is om te begrijpen wat de oorsprong en het doel van ons bestaan is. Evenmin als natuurkundigen dat kunnen. Een echte ‘theorie van alles’ ligt nog ver buiten ons bereik.

Maar er is een uitweg. Dé weg om een uniforme waarheid te vinden is het toepassen van de meditatietechnieken die zijn beschreven door de oosterse wijzen. In bijvoorbeeld het boeddhisme of de yoga zijn vele meditatietechnieken beschreven, voor elk van wils. Er zijn talloze mogelijkheden, elk geschikt voor een specifiek karakter van de zoekende. Hiermee kun je inzicht krijgen in de essentie van het bestaan, van het zelfbewustzijn, het ‘ik’. Dat is de spirituele weg.

Meditatief onderzoek brengt je naar de kern van je bestaan, terwijl natuurkundigen je hooguit iets kunnen vertellen over de kern van het atoom

Degenen die zich naar binnen keren, door de juiste techniek van meditatie te beoefenen, vinden daar een geestelijke wereld die het fundament vormt van ons bestaan. Niet iedereen is een even goede spirituele onderzoeker. Maar de besten onder hen weten het zeker: eenieder is een bezield deel van een scheppingsbron. Allen zijn we één, in wezen gelijk aan elkaar en in essentie vervuld van gelukzaligheid en bewustzijn.

Deze geestelijke wereld kan iedereen die beschikt over voldoende talent en discipline ervaren. De kennis is er, er zijn bibliotheken volgeschreven met metafysische waarheden en technieken. De wereld is een uitvloeisel van een oorspronkelijke scheppingsdaad. Geloof in God of niet, maar de wereld is ooit ontstaan en wordt in stand gehouden door een scheppingskracht die blijvend inherent in ons aanwezig is. Subtiele energie, de aura, de chakra’s: zij worden in meditatie al snel herkend. De westerse wetenschap doet daar neerbuigend over en ziet het als bijgeloof en onwetenschappelijk. Maar meditatief onderzoek brengt je naar de kern van je bestaan, terwijl natuurkundigen je hooguit iets kunnen vertellen over de kern van het atoom. Spiritueel onderzoek leidt tot een ware wetenschap, empirisch, nauwkeurig in haar technieken en herhaalbaar.

Een Theorie van Alles hoort zich te baseren op de scheppingsbron van ons bestaan. En die theorie is er allang. Deze komt voort uit meditatief onderzoek.